-
1 төн патшасы
вид ка́ктуса ( цветёт ночью) -
2 күк
I прил.1) голубо́й, голубо-; си́ний, лазу́рныйкүк буяу — голуба́я (си́няя) кра́ска
күккә буяу — кра́сить в си́ний цвет
күк яулык — голубо́й (си́ний) плато́к
күк күзле — голубогла́зый
күк томан — голубо́й тума́н
2) перен. си́нийавыруның иреннәре күк — у больно́го гу́бы си́ние
3) си́зый, сизо-күк күгәрчен — си́зый го́лубь
күк канатлы акчарлаклар — сизокры́лые ча́йки
4) си́вый; се́рый диал. ( о масти)күк ат — си́вая ло́шадь; си́вка
•- күк агач- күк ала
- күк бөрлегән
- күк җиләк
- күк күбәләк
- күк сөт
- күк сусын
- күк чәчәк II сущ.1) в разн. знач. не́бо, небосво́д || небе́сныйкүкне болыт каплаган — не́бо покры́то ту́чами
күктә ай йөзә — на не́бе плывёт луна́
йолдызлы күге — звёздное не́бо
күктән сөрелгәннәр — изгна́нники не́ба
күзләрне күккә төбәү — обрати́ть взо́ры на не́бо
күк төсендәге — небе́сного цве́та, я́рко-голубо́й
күк зәңгәрлеге — небе́сная синева́, небе́сная лазу́рь
күк җисемнәре — небе́сные тела́
2) в знач. нареч. күккә вверхзенит туплары күккә төбәлгән — зени́тные ору́дия наце́лены вверх
•- күк бите- күк гөмбәзе
- күк гөрелдәү
- күк гөрселдәү
- күк гөрелтесе
- күк итәге
- күк чите
- күк йөзе
- күк көймәсе
- күк чатыры
- күк күкрәү
- күк меридианы
- күк сферасы
- күк экваторы••күк арбасы — гром (букв. небе́сная теле́га)
күк белән җир арасы — (отлича́ться) как не́бо от земли́; не́бо и земля́
күк белән җир арасында (булу) — быть, находи́ться ме́жду не́бом и землёй
күк белән җир арасында йөрү — вита́ть ме́жду не́бом и землёй; вита́ть в облака́х
күк белән ябылган (капланган) — некры́тый, без кры́ши
күк кабыгы (капусы) ачылды — сча́стье привали́ло; наста́л ( чей-то) звёздный час
күк кабыгы (капусы) ачылганны көтү — наде́яться на аво́сь
күк (күкләр) күкрәтү — мета́ть гро́мы и мо́лнии (гро́мы-мо́лнии)
күккә күтәрү (чөю); күккә күтәреп (чөеп) мактау — возноси́ть/вознести́ до небе́с
күк патшасы — царь (оте́ц) небе́сный
күк терәве — прост. верзи́ла
күккә күтәрелү — взорва́ться, взлете́ть на во́здух
күккә очыру (күтәрү) — взорва́ть, подня́ть на во́здух
күкнең төбе тишелү — разве́рзлись небеса́, разве́рзлись хля́би небе́сные (о сильном, проливном дожде)
күктән җиргә төшү — упа́сть (сойти́) с не́ба (небе́с) на зе́млю
күктән иңгән — рел. по́сланный бо́гом, от бо́га
күктән (төшкәнне) көтү — ждать ма́нну небе́сную; ждать у мо́ря пого́ды; наде́яться на аво́сь
күктән төшү — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) с не́ба свали́лся (упа́л); сва́ливаться (свали́ться, па́дать, упа́сть) с не́ба (т. е. случи́ться неожи́данно, внеза́пно); как (бу́дто, сло́вно, то́чно) с луны́ свали́лся (упа́л); сва́ливаться (свали́ться, па́дать, упа́сть) с луны́; как с не́ба свали́лся; с не́ба свали́лся (упа́л) (о неожиданно полученном, достигнутом)
- күкләргә ашу III послелог; разг.; см. кебеккүктән эзләгәнне җирдән табу — на ловца́ и зверь бежи́т (букв. иска́ть на не́бе, а найти́ на земле́)
кояш чыккан күк булды — сло́вно взошло́ со́лнце
-
3 таракан
сущ.; зоол.1) тарака́н, пруса́ккара таракан — чёрный тарака́н
кызыл таракан — ры́жий тарака́н
таракан дулап мич башын җимермәс — (посл.) ка́к бы не бу́йствовал тарака́н, печь ему́ не развали́ть ( о бессильном гневе)
2) с определит. сл. образует составные термины: иген тараканы жук-ку́зькакамка тараканы — см. камка
күк таракан — сороконо́жка, см.; тж. кыргаяк
•- таракан ташлату••таракан ашаган (кимергән) — покры́тый пя́тнышками ( о залежалой коже обуви)
таракан катырырлык (катырлык) — о́чень холо́дный ( о помещении букв. тако́й, что мо́жно заморо́зить тарака́нов)
таракан качкан (ташлаган, чыккан) — давно́ забро́шенный, поки́нутый жильца́ми ( о доме)
таракан патшасы — арака́н-альбино́с, бе́лый тарака́н
таракан санау (санап яту) — безде́льничать, лежа́ть на пе́чке
- таракан керүтаракандай таралу — неодобр. разбреда́ться, расходи́ться (не принимая решения, мер и т. п.) дезорганизова́ться; рассе́иваться, разбежа́ться ( о людях)
- таракан салу -
4 төн
I сущ.1) ночь; но́чка || ночно́йтөнгә каршы — к но́чи
төн уздыру — провести́ ночь
төн уртасында — посреди́ но́чи
төн тынлыгы — ночна́я тишина́
2) разг. се́вертөнгә караган — се́верный, выходя́щий к се́веру ( об окнах)
II нареч.; см. төнентөн ягыннан — с се́верной стороны́
төн йөрү — ходи́ть но́чью (по ноча́м)
- төн ашау- төн эчү
- төн балыгы
- төн гөле
- төн йоклау
- төн йокысы
- төн карасы
- төн карчыгасы
- төн ката
- төн кату
- төн күбәләге
- төн лачыны
- төн миләүшәсе
- төн патшасы
- төн төнәү
- төне белән
- төннәр белән
- төннең төне
- төннең төне буенча••төн пәрие (убыры, ябалагы) — челове́к, акти́вно де́йствующий но́чью
төн саклау — не спать но́чью; проводи́ть/провести́ ночь без сна
төн тишегеннән — с са́мой но́чи
- төн кошы
См. также в других словарях:
ак — I. 1. Кар, сөт һәм акбур төсенә якын ачык төс 2. Чиста, керсез. күч. Эчкерсез, саф, гөнаһсыз 3. Чал ак сакаллы карт 4. Гражданнар сугышында большевикларга каршы булган ак офицер и. АКЛАР – Контрреволюционерлар, акгвардиячеләр, большевизм… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
падиша — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
падишаһ — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
патша — 1. Илдә хөкүмәт һәм гаскәр башлыгы булып саналган, чикләнмәгән хакимлеккә ия булган кеше, монарх. Мәскәү дәүләтендәге һәм соңрак Россия империясендәге монарх 2. күч. Билгеле бер урында, җәмгыятьтә, мохиттә төп көч һәм хөкемдар булып торучы шәхес… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
төн — 1. Тәүлекнең кояш батыштан кояш чыгышка, кичтән иртә беләнгә кадәрге өлеше 2. сир. ТӨНЬЯК – өйнең бер ишеге кыйблага, берсе төнгә карый. ТӨН БАЛЫГЫ – Алабугалар семь. күзләре һәм зур авызы өскә карап торган, ком астында яшеренеп ятучы кечерәк… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
фиргавен — тар. Борынгы Мисыр патшасы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
шаһиншаһ — иск. Шаһлар шаһы, бөек шаһ; патшалар патшасы, барысына да баш патша … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
адам — денесінің патшасы. п е р и ф р. Жүрек. Жүрек айтыпты: Мен – а д а м денесінің патшасымын, қан менен тарайды, жан менде мекен қылады, менсіз тіршілік жоқ, депті (Абай, Шығ., 152) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
әз — айы. көне. Наурыз айы. Автордың пайымдауынша, қазіргі «Наурыз» айын қазақтар бұрын «ә з а й ы» деп атаған. «Әз болмай жаз болмайды, жаз болмай ел мәз болмайды» деді сондықтан (Қаз. әдеб., 04.12.1991, 6). Әз көтерді. Құрметтеді, ардақтады; басына… … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
шамқал — зат. х а л қ. білтелі мылтық. Әбілқайыр орыс патшайымына елші жібергенде сұрағаны алты жүз ш а м қ а л екен. Орыс патшасы қазаққа соны да қимаған ғой (Қ.Тоқмырзин, 3, 257) … Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі
